Dit werk is beter gekend als Enigma Variaties. Het werd gecomponeerd door Edward Elgar (1898-99). Het is een muziekstuk dat eigenlijk niet door zijn muziek bekend is, wel door de puzzel die Elgar er heeft ingestoken.
De Variaties bestaan uit 14 muzikale thema's waarin hij in elk thema een vriend van hem schetste. Het zijn dus stuk voor stuk, muzikale portretten dat samen een familiefoto van zijn vriendenkring vormt. Hij speelde een melodie op de piano, die dadelijk in de smaak viel van zijn vrouw. Hij speelde de melodie opnieuw, maar nu met verschillende variaties, elk met een stijl die hij verbond aan zijn vrienden, het was een spelletje tussen zijn vrouw en hij op een gezellige avond bij de open haard. Hieruit groeide dan het magistrale Enigma.
De variaties ontstaan door melodische, harmonische en ritmische elementen van het thema. Het laatste deel is echt een finale, in de zin dat het niet echt een variatie is, wel een terug laten keren van variatie 9 en 1, een ode aan zijn beste vriend Jaeger en zijn vrouw Alice, een zelfportret. Jaeger was de vriend die hem bijstond toen hij er de brui aan wilde geven, toen hij in een depressie zat.
Hij stopte in de muziek niet alleen karaktertrekjes van zijn vrienden, ook lichamelijke trekjes of gebeurtenissen, zoals het lachen van Winifred Norbury, de wandeling met Jaeger, het stotteren van Dorabella.
Sinds de eerste uitvoering zoeken musicologen naar de oplossing van het raadsel in Enigma. Tussen de variaties zou een thema zitten dat moeilijk te onderscheiden is van de rest en dat Elgar er voor heel persoonlijke redenen heeft ingestopt. Hijzelf gaf hints om het te ontrafelen, het zou om een bekende melodie gaan die niet letterlijk overkomt maar wel in combinatie is. Hij was eigenlijk een beetje teleurgestel dat niemand het vond, daarom nam hij het geheim mee zijn graf in.
Wat hij wel meedeelde was voor wie elke variatie was. Hij zette de bijnaam of initialen van zijn vrienden boven aan elk thema. De stukken waren voor Caroline Alice Elgar, zijn vrouw, Hew David Steuart Powel, een amateurpianist, Richard Baxter Townshend, schrijver, William Meath Baker, een landheer, Richard Penrose Arnold muziekliefhebber, Ysobel, (Fitton amateur altvioolspeelster,) Troyte, Arthur Troyte, architect, Winifred Norbury, buurvrouw, Nimrod, August Jaeger, muziekuitgever en soulmate van Elgar. Dorabella is niet echt een portret, variatie 10, wel een gebeurtenis. Dora penny was een goede vriendin van de componist. Variatie 11 is geboren op een zondagmiddag toen de hond van zijn vriend George Robertson Sinclair in het meer zwom en toen hij eruit klauterde, hevig begon te blaffen. George zei dat Elgar dat maar eens op muziek moest zetten. Variatie 12 Basil Nevison, een amateurcellist. Variatie 13 mocht niet het laatste zijn, wegens het bijgeloof van Elgar of van zijn publiek. Het is er misschien ook maar tussen gezet om 14 variaties te krijgen, het werk is getekend met kruisjes, waardoor de geportreteerde of de gebeurtenis geheim blijft. Het zou gaan om Lady mary Lygon of Helen Weaver, een ex liefje van Elgar, maar dit zijn gissingen.
Het laatste thema is voor Edoe, een koosnaam van zijn vrouw voor hem, het is dus een zelfportret. Thema's 9 en 1 worden hierin terug verwerkt.
„Toen Elgar in een depressie zat, moedigde zijn vriend August Jaeger hem aan het voorbeeld van Beethoven te volgen. Die had het immers ook moeilijk gehad, maar beet zich vast in zijn werk en zijn creatieve gave, en heeft daarna de mooiste muziek gemaakt. Dit was een heel belangrijk inzicht voor Elgar die een tijdje nadien aan de variaties begon te werken." vertelt Westgeest.
Is het geen zwakte dat uw oplossing eigenlijk alleen de eerste twee maten van het thema verklaart?
„Nee. Ik denk juist dat deze maten de kern van het werk vormen. Die kern is vervolgens uitgebreid tot het variatiethema en het Nimrod-thema.”
En de theorie van Van Houten?
„Die rammelt aan alle kanten. De overeenkomst tussen Rule Brittania en het variatiethema betreft maar een paar noten en dat zijn helemaal geen bijzondere noten. Verder komt hij ter ondersteuning met allerlei vergezochte anagrammen, die maken het ook niet sterker.”
Hans Westgeest: Elgars Enigma-variaties: Het raadsel opgelost. 73 Blz., €13,50,CorbuloPress,www.corbulopress.nl of via de boekhandel. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest voert de Enigma-variaties uit op 14/3 in De Doelen, Rotterdam. Inl.: www.dedoelen.nl.
In het programmaboekje van 19 juni 1909, toen het werk voor het eerst publiekelijk gespeeld werd, stonden de woorden van Elgar zelf:
- "through and over the whole set [van variaties] another and larger theme 'goes', but is not played… So the principal Theme never appears".
1 - In sommige oplossingen wordt op een melodie gewezen waarvan het thema van de Enigmavariaties afgeleid zou zijn. Bijvoorbeeld een melodie uit Mozarts Praagse symfonie, "Eli, Eli, lama, lama asabthani" uit Bachs Matthäus Passion, het Dies Irae uit het katholieke Requiem.
2 - Kort geleden wees men nog onder meer op het thema van de huwelijksmars uit Mendelssohns Midzomernachtsdroom (maar dan in mineur), Ein feste Burg (met aanpassingen) en de hymne Now the day is over (maar dan zonder het ritme).
Eén ding is hiermee wel zeker: om het enigma op te lossen moet men zoeken naar een in het werk verborgen melodie die met het thema te combineren valt. Die verborgen melodie moet in zekere zin het belangrijkste thema van het werk zijn, maar wordt zelf niet gespeeld. Het moet ook een bekende melodie zijn die langer is dan het oorspronkelijke thema dat Elgar schreef.
En als ik uw nieuwsgierigheid geprikkeld heb, kan u zondag tijdens de brunch verder puzzelen. Laat me uw bevindingen weten! Of stuur me een mooie foto.
Walton: Celloconcerto
Elgar: Enigmavariaties, opus 36
Organisatie: deFilharmonie
Tickets & info:
* Infobalie Prospekta, Grote Markt 13, 2000 Antwerpen
* Tel: 0032 (0)3 213 54 34, tickets@defilharmonie.be, www.defilharmonie.be
Zondag 20 maart 2011
deFilharmonie - Brunchconcert
Aanvang: 11:00 | Einduur: 12:30
Geen opmerkingen:
Een reactie posten