zondag 2 november 2014

Napoleon, zoet in de mond, zuur op de maag

  
Historisch Nieuwsblad organiseert op 28 november de Collegedag Napoleon en Nederland. Vier historici vertellen die dag over de Napoleontische invloed op ons land. Die ging veel verder dan alleen de invoering van de burgerlijke stand, de meter en de kilogram. ‘Napoleon heeft het Nederlandse identiteitsgevoel een enorme impuls gegeven, terwijl dat natuurlijk helemaal niet zijn bedoeling was.’
Annie Jourdan, historica en fellow researcher aan de Universiteit van Amsterdam, zal een algemeen beeld schetsen van Napoleon in Europa. ‘Ik kijk in hoeverre hij trouw bleef aan de idealen van de Franse Revolutie. Hoe meer veroveringssuccessen hij boekte, hoe meer hij veranderde. Er wordt gezegd dat hij conservatief was in Frankrijk en revolutionair in de rest van Europa. Is dat wel zo? Ik wil ook een genuanceerder beeld van Napoleon geven dan tot nu toe vaak gedaan is. Hij was géén Hitler of Stalin, géén dictator van de twintigste eeuw, maar een man van de Verlichting.’

Napoleon heeft Nederland talrijke zaken gebracht. Veel van zijn aanpassingen in het Nederlandse staatsbestel bestaan nog steeds, al zijn ze inmiddels afgestemd op  de eisen van deze tijd. Maar niet alleen daarom is het interessant om meer over Napoleons Europese politiek te weten te komen, zegt Jourdan: ‘Ik wil ook laten zien dat naties niet alleen ontstaan door nationale beslissingen of ontwerpen: natievorming is een constante dialoog tussen verschillende landen. Dat gold zeker voor de tijd van de revoluties aan het einde van de achttiende eeuw. Van Europa tot Noord-Amerika, overal wilden mensen hetzelfde op hetzelfde moment.’

Dat Napoleon de neiging had zichzelf behoorlijk te overschatten is bekend. Jourdan: ‘Tijdens een reis naar Nederland in 1811 was hij zo enthousiast over de zeemacht die hij daar zag, dat hij zelfs dacht dat hij Engeland kon veroveren.’ Napoleon stond niet alleen in zijn bewondering voor de Nederlandse zeehelden. Het roemrijke verleden werd door Nederlandse dichters, schrijvers en pamflettisten gebruikt om in verzet te komen tegen de Franse overheersing, vertelt Lotte Jensen, universitair hoofddocent Historische Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Die parallellen met het verleden hadden een onderliggende boodschap: laat die geschiedenis niet verloren gaan.’

Jensen vertelt tijdens de collegedag over het culturele Nederlandse verzet tegen Napoleon. ‘Napoleon heeft het Nederlandse identiteitsgevoel een enorme impuls gegeven, terwijl dat natuurlijk helemaal niet zijn bedoeling was. Tijdens de feitelijke inlijving bij Frankrijk, tussen 1810 en 1813, bestond Nederland eigenlijk niet. Velen gingen zwaar gebukt onder het Franse juk. Schrijvers en dichters gingen bij zichzelf te rade: wat is eigenlijk de Nederlandse identiteit? Ze schreven vaderlandslievende teksten vol superlatieven dat Nederlanders het beste volk ter wereld waren.’

De kritiek op Napoleons overheersing stond vaak verhuld in parodieën, satires en metaforen. Enkele geschriften spoorden het volk aan de wapenen op te nemen. Meestal bleven de schrijvers daarvan anoniem. Maar niet iedereen was bang om in het openbaar kritiek te leveren. Jensen: ‘Een Oranjegezinde acteur uit Rotterdam versierde zichzelf vaak met oranje linten op het toneel. Hij moest zich talloze keren verantwoorden op het politiebureau voor opruiend gedrag. Uiteindelijk werd hij gearresteerd. Volgens de – waarschijnlijk  opgeklopte – verhalen heeft hij in meer dan 76 verschillende Franse gevangenissen gezeten.’

Geen opmerkingen:

Een reactie posten